Rio de Janeiro, 22 september 2013 - Lente in Brazilië, 35° in Rio, het is heet voor de tijd van het jaar. Gisteravond zochten we verfrissing op het Sao Salvador-pleintje in de wijk Flamengo. Er schoolde veel volk samen, daarvoor staat het pleintje bekend, met daartussen venters met piepschuimen boxen en gekoeld bier. Wij namen Antarctica, 5 reais (zeg maar anderhalve euro) per slap blik van 600 slappe centiliter, maar ook de flesjes Heineken en Stella gingen vlot van de hand.
Deze avond maken de buurtbewoners van hun samenkomst een kleine politieke actie. Ze hebben zich vermomd, ze knopen een T-shirt voor neus en mond, ze dragen carnavalsmaskers en spelen en dansen samba. Op de hoek van het plein zwaait rood politielicht. In de kiosk hangt een laken. Daarop worden beelden van flikkengeweld geprojecteerd. Toen de mensen zich met sjaals en maskers beschermden tegen het traangas, voerde het gezag een verordening in die maskers verbood. Maar deze mensen spotten met het gezag. Dit is lief protest. In Rio horen maskers bij het erfgoed zoals het carnaval hoort bij de stad. Daarom is het vanavond Baile Mascarada op San Salvador.
Zoeken wij boel ? of zoekt boel ons ? bij manier van spreken, want boel is niet het juiste woord, alles verloopt ordelijk. We zetten geen stap buiten de deur, of we komen in een protestactie terecht. Vrijdag moesten we naar de bank. Maar de banken staakten ; in heel het land lagen 6000 kantoren plat. In Rio hadden de vakbonden alle vitrines met posters dichtgetapisseerd.
Vervolgens was de Rua Branco afgezet, een van de allerdrukste verkeersinfarctaders: er trok een stoet van leerkrachten door. Twee stoeten eigenlijk, want die van de leerkrachten van het stedelijk onderwijs was er samengesmolten met de stoet van de leerkrachten van de staat. De eisen zijn simpel : meer geld ! Want wie het onderwijs verwaarloost, zet zijn toekomst op het spel. O Globo, het magnatenmedium, meldde alleen dat het verkeer in de hele stad vastzat, door de optocht. Is dat alles dat er over het onderwijs te melden valt ? Ik val hier op een Reuters-telex van 20 september, de dag van de lerarenbetoging. De scholenindustrie (!) in Brazilië maakt elk jaar US$11 miljard omzet. Maar die industrie levert hooggeschoolden af, die hun talen spreken en ‘strong analytical abilties’ hebben. Het kost een fortuin om je aan de scholen van die industrie in te schrijven. Maar omdat het openbaar onderwijs naar het schijnt niet goed is, gaan velen naar de privé. Een van de grootste ondernemingen in de scholenindustrie is Estácio Participacoes. Die vennootschap beheert een universiteit en meer dan 30 colleges in Brazilië, waar 313.000 studenten zijn ingeschreven. Estacio kocht eerder in september de kleinere concurrent Uniseb op, voor US$228 miljoen.
Als je dan die leraren ziet, dan denk ik : Brazilië heeft last van klassen-onderwijs.
Hoe zat dat met boel ? Woensdag ging ik Adhemar Mineiro interviewen, onderzoeker van de intersyndicale studiedienst DIEESE. Bij het Monroe-plein stap ik van de bus en in een groep vakbondsmensen van de petroleumsector. Ze staan opgesteld voor het consulaat van de Amerikaanse ambassade om de spionage door de Amerikaanse NSA tegen Brazilië’s staatspetroleumfirma aan te klagen. Dan klim ik naar Adhemar Mineiro’s kantoor op de negende verdieping. Door het open raam dreunt disco met veel bassen, en tussendoor stijgt gejuich op. Ik denk : ‘aerobic ? of promo voor Rock-in-Rio ?’ Maar weer beneden hoor ik vanwaar de ambiance komt, van het plein aan Cinelandia. Het plein staat vol, ik schat met zo’n 500 uitgelaten manifestanten, vrouwen hoofdzakelijk, in groene en gele T-shirts, ze werken in de crêches, en ze eisen middelen om hun werk te kunnen doen.
Diezelfde woensdag debatteert de politiek over de ‘mensalao’, een systeem waarmee politici stemmen kopen. Toplui van de regerende Arbeiderspartij (PT) zijn in die zaak tot jarenlange gevangenisstraf veroordeeld wegens actieve corruptie en bendevorming. Een kreeg 40 jaar, een ander 27 jaar, de penningmeester van de PT kreeg 8 jaar cel. Maar, terwijl de kleuterleidsters betogen, beslist het Hooggerechtshof dat hun straffen verlicht kunnen worden.
‘Ach,’ zegt Adhemar Mineiro van de syndicale studiedienst, ‘dat is de politiek van vroeger die alles bij het oude wil houden. De nieuwe politiek is gericht op de toekomst. Die politiek, die krijgt nu vorm op straat.’
