Rio de Janeiro, 7 september 2013 – Wat vroeger gescheiden was, komt samen in Brazilië’s protesten. Dat is een tastbare verwezenlijking van deze beweging die nu al drie maanden bezig is. Vandaag viel het opnieuw op, in het protest naar aanleiding van Brazilië’s nationale feestdag.

In heel Brazilië waren de mensen opgeroepen om op deze Dag van de Onafhankelijkheid de straat op te gaan. Kranten meldden gisteren dat er in 172 Braziliaanse steden betogingen zouden zijn. Hier in Rio de Janeiro stond quasi vast dat het zou botsen met de politie. En zo gebeurde het. De stoet van individuen, sociale organisaties en vakbonden vertrok rond 11h30 in de Rua Uruguiana en sloeg dan links af, over de Avenida Presidente Vargas. Een half uur later kwam de oproerpolitie tussenbeide, zonder zichtbare reden. Ik zag hoe agenten één man bij de keel grepen en uit de stoet haalden. Dat zorgde voor verwarring en paniek. Dan vuurde de politie traangasgranaten af en splitste ze de stoet in twee. Het leek van tevoren gepland. Het incident deed zich voor aan het Pantheon de Caxias, vlakbij het treinstation Central do Brasil. Officieren sloegen de operatie gade vanop een tribune. Twee uur eerder hadden de notabelen van Rio daar de militaire parade voor de nationale feestdag geschouwd. Tot daar het fait divers.

De stoet was werkelijk zeer divers. Op kop liep een orkest met een spreuk van Bertolt Brecht : Nada deve parecer natural (Niets hoeft een wet van de natuur te lijken). Drummer Bernardo : "die spreuk is tijdens de vorige verkiezingen door een politicus gebruikt. Wij horen niet bij een politieke partij. Maar we vinden de spreuk wel treffend. Daarom namen we haar over." Niets hoeft een wet van de natuur te lijken ; anders gezegd : de dingen kunnen worden veranderd.

En het moet veranderen, vinden de manifestanten. Overal slaat de privatizering toe, en vallen mensen uit de boot. "In het Maracana-stadion zie je geen zwarte mensen meer, een zitje is daar nu onbetaalbaar," zegt iemand. Dit voorjaar waren er protesten toen de Braziliaanse miljardair het grote wandelpark en het strand in Flamingo wilde kopen, om er een supermarkt met congrescentrum te bouwen, het zoveelste in Rio.

In de stoet beginnen mensen te zingen, Ô lele Ô lala, a Rocinha quer saber onde Amarildo esta. Kort nadat deze beweging in juni spontaan begon, verdween een zekere Amarildo in de favela Rocinha. Het maakte Amarildo tot een symbool van de beweging. Op een straatnaambord heeft iemand zijn naam over die van President Vargas geplakt. Iedereen weet nu dat de politie ongestraft mensen vermoord in de volksbuurten, zogenaamd terwijl ze optreedt tegen drugstrafikanten. Zo werd de Unidade de Policia Pacificadora, die de favelas ‘pacificeert’, berucht. De manifestanten koppelen één en ander aan elkaar. De politie, staat op een spandoek, die de protesten beteugelt, vermoordt ook mensen in de favelas.

De protesten zijn divers en geschakeerd. Een politiek analyst van de PUC-universiteit van Rio noemde dat deze week een gevolg van het feit dat de mensen, en vooral de jongeren, sinds jaren niet meer bij het politieke bestuur worden betrokken. Luiz Werneck Viana : ‘er is geen focus, geen centraal objectief in deze beweging. Dat is de prijs van een decennialange marginalizering van de jongeren door de politiek.’

Maar die marginalizering heeft een keerzijde. Dankzij de stoeten leren zeer uiteenlopende groepen elkaars zorgen en eisen kennen. Er loopt bij voorbeeld een buurtcomité van Santa Teresa mee. Santa Teresa is een gezellige wijk, niet ver van het centrum ; vorige week zijn we daar nog feijoada gaan eten, bruine bonen met stoofvlees. Vroeger kwam de tram tot in Santa Teresa. Sinds twee jaar zit de wijk zonder tram. Er is een plan om de oude tram opnieuw te laten rijden. Maar dat willen de mensen niet : ‘wij willen goedkoop en efficiënt openbaar vervoer, geen pittoreske toeristentram.’ De situatie in Santa Teresa is typisch voor heel Rio. Alle lijnen van het openbaar vervoer zijn uitbesteed aan privé-exploitanten, die eraan verdienen, terwijl de openbare dienstverlening slecht en duur is geworden.

Volgend jaar onthaalt Rio de Janeiro de Wereldvoetbalcup, twee jaar daarna de Olumpische Spelen. De reclame meldt dat er daarvoor nieuwe, snelle lanen en tunnels worden gebouwd, en aan de haven moet er een brug sneuvelen. Maar de mensen in deze stoet vinden het weggegooid geld. De leerkrachten staken sinds begin augustus omdat het onderwijs wordt ontmanteld. De gezondheidszorg is lamentabel. Daarom stijgt er weer een lied uit de menigte op : Da Copa, Da Copa, Da Copa ... Ze eist meer geld voor scholen en ziekenhuizen.

De Braziliaanse elite reageert hautain op de straatprotesten. Goeverneur Sergio Cabral weigert naar verluidt elk gesprek met de stakende leerkrachten. Die beslissen dinsdag of ze hun staking voortzetten. De dominante media praten over weinig anders dan de gemaskerde betogers van het zogenaamde Black Block. Zegt Bernardo : "in juni had iemand in Brazilië daarvan gehoord. Vreemd dat ze nu omnipresent schijnen te zijn."